18 Ekim 2010 Pazartesi



Muzip, Aykırı bir Şair: Kay Ryan

Mustafa Burak Sezer

Kay Ryan kozmosla kısa bir görüşme yapana kadar şair olabileceğini tahmin etmiyordu. 1976'da West Cost'dan Doğu'ya doğru süren, uzun bir bisiklet yolculuğuna çıkmıştı. Kolerado'nın kayalık dağları arasında bisikletini sürerken, aklına, "Bir yazar olabilir miyim?" sorusu geldi. Kozmos soruyla karışık bir cevap verdi: "Bir yazar olmak istiyor musun?"

Kay, evet dedi, bunu her şeyden daha çok istiyordu. Bir kaç yıl sonra, Kay ve arkadaşları kendi imkanlarıyla ilk kitabını yayınladı: "Dragon Acts to Dragon Ends." (Ejderha Tarihinden Ejderha Sonlarına)

Kay Ryan genellikle kısa mısralı, kısa şiirler yazan bir şair. Şiirleri sayfa üzerinde basit duruyormuş ve kolayca okunuyormuş imajı veriyor ama temasal olarak oldukça kompleksler. Bir kerede birden fazla şeyi sunan bir şiiri var Ryan'ın: kederli, gülünç, rahatsız eden ya da gizemli, korkutan ama umutlu bir şiir. Ryan kelimelere maskaralık yaptırmayı, onlarla oynamayı seven bir şair. Kafiyeyi, umulmayan yerlerde kullanmaktan hoşlandığını söylüyor.

Kay Ryan, "şiirin, dil ile yapılan iletişimin, en mahrem, en özel biçimi" olduğunu söylüyor. Kaç tane veya ne kadar az okuyucusu olursa olsun, değerini asla yitirmeyeceğine inanıyor. Ryan'ın şiir yazmak isteyenlere tavsiyesi: "Çok okuyun. Şiir olması şart değil. Bilim, felsefe, gazete, cinayet romanları ve tüm diğer türleri okuyun. Dile aşık olmak güzel bir şey."

Ryan bir çok ödül kazanmış bir şair. Sık sık Amerikan şairi Emily Dickinson'la karşılaştırılıyor ama Ryan bundan hoşlanmıyor. Favori şairleri arasında, Amerikalı William Carlos Williams, Robert Frost, Polonyalı şair Wislawa Szymborska ve Portekizli şair Fernando Pessoa bulunuyor.

Kay Ryan 1945'de doğmuş Amerikalı bir şair ve eğitimci. Ryan altıncı şiir kitabı, The Niagara River'ı (Niagara Nehri) 2005'te yayınladı. İlk kitabı `Dragon Acts to Dragon Ends`, daha önce de belirttiğimiz gibi arkadaşlarının da katkısıyla tamamen kendi imkanlarıyla 1983'te yayımlandı. İkinci kitabı, Strangely Marked Metal (Tuhaf Mimli Maden) (1985) için bir yayıncı bulan Ryan'ın çalışması, bazı şiirleri antolojilere girene ve ulusal dergilerde eleştirilene kadar, neredeyse 1990'ların ortasına kadar farkedilmedi. 2004, Ruth Lilly Şiir Ödülünü kazandıktan sonra tanınmaya başladı. Temmuz 2008'de, Charles Simic'in halefi olarak, Kongre Kütüphanesi (Library of Congress) tarafından Amerika'nın Büyük Şairi (Poet Laureate) seçildi.

Kırık bir şair olarak Ryan

Emily Dickinson ve Marianne Moore gibi Ryan, zekanın ve dilin orjinalitesinden hoşlanır, en umulmadık yerlerde şiirle dalgasını geçer. “Klişelerin rehabilatasyonu”nu şairin bir misyonu olarak görür. Kurnazca karakterize edilmiş, şaşırtıcı uyaklar ve çabuk ritimlerle Ryan’ın yoğun şiirleri muzip bir nüktedanlık ve sıradışı bir bilgelikle doludur.

Ryan’ı 2003 modern Amerikan şiiri antoloji kitabına ekleyen J. D. McClatchy, şair hakkında, “Ryan’ın şiirlerinin, Erik Satie minyatürleri veya Joseph Cornell'in kutuları gibi yoğun, neşeli ve tuhaf ilişkileri vardır. Bugünün edebi kültüründe Ryan bir anomalidir(aykırılık): Dickinson gibi şiddetli ve eliptik (eksiltili) ve Frost gibi kaygısız ve eseflidir. Şiire yaşanmış bir hayatla başlayan ama hâlâ keder ve tereddütle körelmiş ve bu hâli yaşam hakkındaki fikirlerine kılavuz kılmış şairler vardır. Bir de şiire fikirlerle başlamış, hayatı teorilerine doğru çeken şairler vardır. Marianne Moore ve May Swenson bu ikinci türe giren sanatçılardandı, Kay Ryan da öyle” der.

Bir şair olan ve Sanat için Ulusal Bağış (National Endowment for the Arts) kurumunun başkanlığını yürüten Dana Gioia, Ryan’ın ilk destekçilerinden biriydi; Gioia şairi, düşünceli, şaşkın, müşfik ve son derece septik aykırı bir tip olarak tanımlıyor. Gioia, “Ryan kıvırabilirse kesinlikle dünyanın bir parçası olabilir. Bunun için gerekli koşullara sahip olan bir şair. Bu onu bazı yönlerden Dickinson’a benzetiyor” diyor. Ryan’ın şiirleri genellikle, oldukça kısadır. Dana Gioia, Ryan üzerine yazdığı ilk denemelerinden birinde, şairin şiirinin yönüsü hakkında konuşmuştu: “Ryan, bize şiirin akıl çelen gücünü hatırlatıyor, okuyucunun zihnini, hayal gücü ve hislerini nasıl meydana çıkarıp, ödüllendirdiğini gösteriyor. Ryan’ın muhteşem bir şekilde kısaltılmış şiiri, kısa şiirin ortaya çıkan yeni ustaları Timothy Murphy, H. L. Hix ve emektar ustalar Ted Kooser ve Dick Davis gibi şairlerle yan yana gelerek, vecizliğin (concision veya icaz sanatı) ve yoğunluğun dönüşünün sinyalini veriyor."

Bir çok eleştirmen, Ryan ve Marianne Moore şiirinin arasındaki benzerliğe dikkat çeker. Charlotte Muse bu babta, Ryan’ın “Mirage Oases” ve Moore’ın “By Disposition of Angels” adlı şiirlerinin karşılaştırmalı olarak okunmasını önerir. Moore ile olan akrabalık hakkındaki diğer görüşlere bir ilave olarak, May Swenson, Stevie Smith, Wendy Cope ve Army Clampitt gibi eleştirmenler de Ryan’la olan benzerliklerini tartışmıştır. Nitekim Katha Pollitt, Ryan’ın dördüncü kitabı Elephant Rocks’ın (1997), William Blake tarafından tekrar yazılmış bir Stevie Smith olduğunu, ama Say Uncle’da (2000) Ryan’ın George Herbert’in ve İngiliz komedi şairi Wendy Cope’un şairane bir dölü olarak ortaya çıktığını yazdı. Başka bir eleştirmen ‘Say Uncle’ hakkında, “Ryan’ın tesadüfi edası ve geleneksel bilgeliğe kafa sallaması, A. R. Ammons veya ona uzaktan bağlı olan Emily Dickonson hayranlarına Ryan’ı sevdirebilir. Ama şiirinin dar yapısı, sıra dışı uyakları ve etiksel hükümleri, Ryan’ı daha çok Marianne Moore ve ondan sonra gelen Amy Clampitt’in geleneğine yerleştiriyor” diye belirtiyor.

Ryan’ın nüktedanlığı, hazır cevaplılığı ve kurnazlığı şiirini eleştirenler tarafından sık sık belirtilir, fakat Jack Foley şairin köklü vakarı üzerinde durur. Foley, Say Uncle üzerine yazarken, “Bu görkemli, sınırlı kitapta, karanlıktan daha fazla, kısa bir “ışık” var. Kay Ryan, ciddi şeyler yazan ciddi bir şair ve ciddi bir gezegende yaşıyor. Ryan kesinlikle komik olabilir ama bu nadiren şairin canını yakar” diyor.

Amerika’ın 16. Poet Laureate’i

Dr. James H. Billington, Ryan şiirini, “bu kalitede bir sadelik şiire son derece yakışıyor. Ryan, küçük imajlar kullanarak, çok sıradan bir şeyi veya sıradan bir duyguyu daha incelikli ve derinden görmenizi sağlıyor” diye yorumluyor.

Ryan, California Üniversitesi’nde öğrenciyken, şiir klubü başvurusunu geri çevirmişti; Ryan, o zamanları, ‘belki de çok yalnızdım’, diye hatırlıyor. Şimdi ise civardaki en seçkin şiir klüplerinden birine kabul edilmiş durumda: Amerika’nın 16. büyük şairi.

30 Kasım 2008 / İslamabad

Kaynaklar:

1- Barbara Klein: Kay Ryan,

2- Kay Ryan (1945- ). Poetry Foundation (2008),

3- McClatchy, J. D. (2003). "Kay Ryan", The Vintage Book of Contemporary American Poetry: Second Edition. Vintage Books, 530.

4- Gioia, Dana (Winter 1998-99). "Review: Discovering Kay Ryan". The Dark Horse (no. 7), http://www.danagioia.net/essays/eryan.htm

5- Pollitt, Katha (November 8, 2000). "Shaking New Meanings Out of Worn Phrases". Slate.com.

6- PW staff writers (24 July 2000). "Review: Say Uncle, Ryan, Kay (Author)". Publishers' Weekly.

7- Foley, Jack. "Kay Ryan, Say Uncle". The Alsop Review.

8- Kay Ryan, Outsider With Sly Style, Named Poet Laureate by Patricia Cohen.

Biyografik bilgi için bknz: http://mustafaburaksezer.blogspot.com/2008/07/amerikann-yeni-byk-airi-kay-ryan.html